The Columbian Magazine from Emporia, Kansas • 2

COLUMBIA, D5TDD IAU, HYDREF 20, 1892. 2 SEFYOUADAU CYMREIG TENNESSEE. Myddfai! nl awn a'r leuano Hon ei yn nghyransoddiad ao amgylchiadau eu 1 Mr. Richards, a rbanwydywobr rhwng Mr. Rhoslyn Davles, Pittsburgh, a Mr.

John Lewis, Newburgh, 0. mwy nag eraill pa le mae man fechan el fedd. Nid ydym yn cael dim yn braslinelllad a yserlfenwyd can PAID YSCWYD DY BEN. Uan Mr. II.

T. Jawei, Hlg Uotk, 111. Mae llawer ar for I ad yn awr yn byd, Cod dyma'r rhyt'tnldat liouynt I iryd, Bef gwelwl eref yddwr tra ma li uen, Yd Kwueyd rhyw arfuriad ywwyd t'l bou, Paid yugwyd dy beu, paid ygwyil dy ben, Paid niyKU'tnvy monad trwy yugwyd dy ben. Oa gelwlt dl rhy wbryd I ddechrou uwrdd, Wul gyt yr artertad cm yna i ITwrdil, A dim ar dy union, bydd ffyddlon tm'u by Vfudd-dod a ubarlad olynlr gun Dduw: Puld ywyd dy bin, paid yiwwyd rty ben, Paid dlglo tn Ureuwdwr drwy ysgwyd dy bun, Ot byddt ar drolon telmlo yn Kaa, Wei duo ar dy llulau tlaeu oiHedd irral, A trofyn am pymurtb Tywysoiry neu l'th gad bub amaer rliair ywyd dy lion; Paid yaiiwyd dy ben, puld yttgwyd dy liun. Aill oeb bytu l'r uel'uedU drwy jsgwyd el ben, W6uU A chryf el gariad, at ddidraln fedd, l'th ysbryd Hiatal yn yr awel wyn AVamalrwydd dynol serch, newldlol swyn, I godi el olwg tua'r ser uwchlaw, cniymu i sercn ar xyaoeaa lecacu draw.

Fwy ond Islwyn biai betbau fel hyn: A llawer un erloed ni welsai'th wedd Otfryma 1 deilyngdod ei ddeigryn ar dy leua, A phlana yno (lodyn bardd a phfr, Gan sisial' 'Myddfai!" ao edrych tua'r ser. 'an grwydro'r athrist heibio'r fonwent hon. A phrudd-der yn fynyddoedd ar ei fron, (), troed i mewn, e'i gvfaill yma sydd, Dyweded "Myddfii!" ao ysRafnach ryuu, Ychydig wyr rbosyn noeth el fron With groesaw wenynen deg i mewn, A'I chylchu a'r modrwyon goren ffll. oa Cdlyn ac anrlielthyua yn ei monwes. Un modd a'r lleuad yn pentyru'r tonau Mynyddl'awr, trwy naturlol ddylan- wauau, Mid fel vr awel vn eu cvnddeirioet Trwy chwythu a chodi twrf yn wallgof, a chrocuwaeudi: I'aham yr wylwn dan gymylau'r glyn, Lie nad oes neb yn wylo ond byw! Wrth edrych yn frysiog dros el law ysgrifau beth ainser yn ol, darganfydd- ais un peth a'm dyddorodd yn fawr Cerdd Arwrol ar "Storom." Ar ddi wedd awdl "Albert Dda" ceirychydig benillion wedi eu pen nodi fel hyn Saf ar GitAia (07 Ni wyddwn i yn byd beth oedd ystyr byny nes I ml gael golwg ar ei law ysgrifau.

Fynheimlada fymarn iyw maiyn el farddoniaeth rydd mae Islwyn i fyw. Yn ei a wdlau, barddoni erm wyn gwneyd cynghaneddion mae: ond barddoni er mwyn dweyd ei neges oedd ei swyddogaeth naturiol ef. Ceir digon bertrwydd mewn rhanau o'i awdlau: ac yr ydym yn foddlon i ambell fardd fod yn bert, a dim rhagor. Ond pwy ddiolchai l'r Eos am ddangos plufyn bardd ar el hadenV Yrydym yndysgwyl mwyndra nefolaidd haf-nos ganddi Hal ni dderbyniwn ganddi hi na chan Islwyn. Wedi ei gynysgaeddu, i ddechreu, a dychymyg breuddwydiol, pell anturus ei brudd der fel solvent diwrthdro i bob peth materol ac yn llawn hir-aeth cynhenid Celt am "Dyfodol Mawr, Trag'wyddol:" nid rhyfedd fod Islwyn wedi gwneyd fath elw o'r anweledig.

Braidd nad yw wedi di-ddymu detnydd, a rheol, a bedd, er mwyn cael digon le i feddwl, a rhyddid, a bywyd. Wyneb yn wyneb a ffeithiau ystyfnig, erys am foment a rhyw ol'yniad difrifol ar ei wefus: ond prin gofyna. nad ei awen yn teimlo curiadau tragywyddoldeb dan ffeith iau; adynaddigon iddo. "Ynom mae ser," meddai ar un o'i oriau buddug-oliaethus, wedi troi pobpeth tuallan i ddyn yn gysgod teneu. Dro arall ceir ef yn ceisio ail greu ei gorff, gan nad oedd yn hwylus ifyned arbererindodau barddonol fyd 1 fyd.

0 am gorff yn rym i gyd, Un a fat oil yn fywyd; Un fedrai daith anfeidrol Drwy nef heb droi yn ol; Un, fel enaid, na flinai, Hwylus gorff, fyth na lesgai: Ileb i'ethiant, er byw fythol, heb angau A heb reidiau, ond rhai ysbrydol: Yna dywyll fyd ymadiiwn, A'm tragywydd adenydd a daenwn Uwch cymylau; yn lach acw molwn: Ar Llonr danbaid ganaid esgynwn, A'i llosgfryniau ara-olau yniwelwn, A'i heirdd newicliawl arweddau nodwn. Ogylch blaned ddaiarol hedwn lutiiau lei lloer wy oleu welwn () fyw newydd! Mis cerub fwyuhawn. mae yn gwneyd fel myn a natur. Nid oes dim yn rhy galed iddo. Fan yw am gael dystawrwydd i'r Eos ganu, nid yw yn cael trafferth i dawelu twrf yr ai'on a'r awel; ac wrth el arch gesyd Anian ei bys uf udd ar ei gwef us: I'r gwisgoedd heirdd cydgrynoa beirddion Ami, yn ngoleu ser, mal angelion I fwynhau dwyi'ol seiniau a swynion A melusderau mawl Eos dirion: Gynganedd ryfedd! Dystawa'r afon, I'm ineddyliaeth, a'r balmaidd awelon Bob Haw i wrandaw ar hon, oil yn gaeth A pheroriaeth ei cherdd hoff yr awrlion.

Ah! onid ydyw Anian odidog Mewn pur syndod, rhyfeddod gorfoddog Yn rhoi'i gwiwfys ar ei gwefus eurng? Yn dal el lianadl uwch yr odl enwogV Mae wedi gwneyd ei hun yn apostol i grefyddoll natur: ac ni apostol erioed mor lvyyddianus. () dan el weinidog- aeth ef "ymgynulla'r ser i losgi mewn addoliad:" rhaiadr yn ceisio codi ei lais er cwyn i ser wyoou ioa ar bryniau lef drag'wyddol addoliad:" "addoliadol swn" yw dwndwr yrafon yn dyffryn: Gwrendv'r mor Wyllt fawl gwyutoedd nes ymgodo'i uonau, Fel gwyn fyd addolwyr tua'r nef. Ni chedwir dim o'r gyfeillach ond yr haul "mae'r haul yn creu anffyddwyr o'i gyfodiad;" ond mae genym le cryf i gredu l'r haul gael ei dderbyn yn ol cyny uiweuu. aa dciyweuea oes faterol fel hon mai celwyddau duwiol yw hyn i gyd. lliraeth ac ymdrech yr enaid I weled yr hyu ddylai fod, ydyw.

ft barhau. Mahanoy City. Pa. Ilynod araf mae gweitliiau wedl bod trwy yr haf, tnd maent yn gwneyd yn well ar hyn bryd. Yr ydym yn cael yn awr 0 cant uwchlaw salon, gweithio ychydig yn fwy cyson.

l'rif beth Cymry yma yn bresenol yw canu. Mae Eisteddfod fechan 1 fod yma dan nawdd yr ysgol Sul, er mwyn arfer yr ieuenctyd, ac mae yn ateb dyben i'r dim. Nid oes yma ddim i'w giyweuonu oioeaumti ar "Udau tor-wr." Mae son fod cor yma svdd dan arweinlad Mr. Hees Hosser yn bwriadu mvued 1 Eisteddfod fawr LS93. Vnrt.

presenol ein glob nl yr oedd eu natur wedi eu cyfaddasu at wahanol gytiyrau uuuiur yn ngwananoi gyrnodau ei bodolaeth. Mae cvfnewidiadau vr aeth ddaiar trwyddynt wedi bod yn welliant ar ei chyilwr fel byd cyf anedd-ol fod cynydd cyf atebol at berffeith- i wvuu wem uoa yju naiunaeinauyr am-feiliad a'r planbigion adrlgent ar el gwyneb, a bod Duwdod dros ystod malth cyfnewidiadau olynol yma, yn graddol gyfaddasu byd 1 fod yn bres- wyim uuuhu moesoi a aeauoi, megys rhywogaeth ddynol sydd yn awr yn el gyfaneddu. Oblegyd ymddengys yn nesaf petu at sicrwydd nas gallasai dyn gyfaneddu ar ddaiar yn ystod cyfnodau a aethant heibio cyn yr adeg gosouwyu ei ami. ac rei na byddai i ddefnydd fodoli vn ofer. dverid myrddiynau greadigaeth i fodolaeth aan gytarwyddyd doethineb Anfeidrol gyda chyneddiau a naturiaethau cyf- aaaas seryuia gioD, ar yr hon yr ueuuyui mreuuo eu ooaoiaetli." 4.

Dywedir am Svr Edward Parrv a'i flntai pan oeddynt yn Gororau Rhew-11yd, iddynt un diwrnod gychwyn allan i lusgo bad dros rhew er ymwthio yn mhellach i'r gogledd a chyraedd dwfr agored, ac wedi telthio yn mlaen felly am iua aeuauyaa, maync wneya arsyll-lad (observation), ac er eu syndod caws ant eu uoa yn mneuacu neau nae oeddynt pan gychwynasant, oblegyd tra yu cyieinu mug pegwn, yr oedd rhew safent arno, drwy nerth is-lif-eiriant (under current) wedl ei garlo 1 bwynt ewrtheyferbyniol. Yn evffelvb mae gyda llawer ddynion leuainc vr oes. Yn eu hawydd am wybodaeth, ac yr yaawiniaa ag syou yn nodwedd adol genedlaetn bresenol. maent wedi gosod nod o'u blaen neidiant i mewn i fad gwyddoniaeth, ac heb yn wybod iddynt maent yn cael eu bun-aln yn araf, ond sicr, heb lyw nac angor 1 gefnfor anffyddiaeth, ac wedi colli golwg ar cnart Gristionogol a'r oil ddiffyg cymeryd observation. Mae diff-yg hwn wedi costlo eu bywydau i fil- oeoo, a gwna eto yn ayiodol maent yn cael eu carlo gyda cbenllir puwic opinwii, nes diwedd maent yn taro ar graig ameuaetn ac yn gwneyd Hong ddrylliad am ffydd a gwelant Mor Marw nwn yn cau am danynt, ac ym suddant i drobwll anobaith.

Mae hyn yn cymeryd lie yn feunyddiol ac nid yw yn olygfa anghyffiedin gweled ugeiniau ddynion ieuainc unwaith yn aeioaau aeinyaaioi yn yr egiwysi yn ymiwyoro yndaiaarogyda'rsarff dorch og anffyddiaeth yn gylymau torchog am danynt. uyna tir yrarweinir hwy iddo gan Ddadbiygiad, am ei tod yn gwneya uwroo a nunamaetn, ac nad oes ynddynt allu gynal na derbyn cy-mundeb a'r hyn sydd oruwchnaturiol, lietu, gan nyny, yw etraitn nyn ar ddyn a'i ddyfodolV Beth hefyd? Onid ei amddifadu holl gysuron yr efengyl a'i hyrddio dros ganllawiau amser farw marwolaeth ciV Gan yr haera Darwin "nad oes un prawf fod dyn yn ei gyflwr cyntefig wedi ei gynysgaeddu a'r grediniaeth ysblenydd fodolaeth Duw Hollalluog," mae yn casglu mai trwy freuddwydion daeth hyn iddo a dywed fod haneswyr yn profi fod llawer genedloedd eto heb fod ganddynt drychfeddwl lleiaf am Dduw, na geiriau yn eu hiaith i'w osdd allan. Rhyfedd iawn na uasai Cadben Cook wedi dyfod ar draws cyfryw lwythau ac os ydym yn cofio yn iawn, nid yw Moffat, Livingstone, na Stanley yn son am ddynion lath, nyd yn nod yn aniaiairoead a cnoeawigoedd Air rica. Ond waeth heb siarad, fel dy weu loan uian uenai "Mae prawf dloswedi'l osod rn fvw lewn irvdwvbod. Yn swniaw mewn Hals hynod 'Adyn batch, mae Duw yn LI barhau.

EBION WYLLT WALIA. Gan Elllg o'r Kant. DIWEDD GORONWY DDU TON. Gwelaisyn Columbia yn ddiweddar ddyfyniad waith yr awdwr clasurol awdwr athrawiaeth "dwr poeth" yn fy nghyhuddo fel un wedi ysgrifenu llawer chwedl aflawen, ond fy mod wedi llwyddo i daflu fy hun i'r cysgod wrth ysgrifenu i Colvmiua mai cyfarfod a'i ddiwedd trwy gael ei saethu yn nghwr llwyn goed, gan Cadben Jones, Fant Ilywel, Llandegfan, Mon, tad di-weddar Ddeon Vincent, Bangor, a ddarfu i Goronwy, yn adeg rhyfel mawr a fu rhwng Lloegr ac America fwy na chan mlynedd yn ol. Nid wyf am fyned i ddadleu nac i daeru ae Idriswyn, nac i ofyn iddo gredu yr hanes na'r chwed), fel geilw hi; ond gallaf ei sicrhau nad oes un math hanes am derfyn oes Goronwy yn mil-wrio yn erbyn yr hanes a ysgrifenwyd, nid genyf li am waith gyntaf, ond a ysgrifenwyd ac a gyhoeddwyd yn TtaethodyM, yn 1878, rhifym am Ilyd- ref, ac yn rhifyn dylynol am 1S79 Gwnaed hyny gan neb llai na'r golyg-ydd, Parch.

Daniel Rowlands, M.A., a phrifathraw Coleg Normalaidd Bangor uynoeoawya yn yenwanegot nodiad waith diweddar Barch. William Williams, Ty'r Calch, Llangristiolus, yr hwn aglybu diweddar Gadben Jones, Bant Ilywel, yn adrodd chwedl wi th diweddar Barch. Richard Lloyd, Beaumaris, lawer gwaith. Bob amser adroddai hi yr un wedd, a chredai yn ddiymwad mai efe a'i wn a'i saethodd ef yn Llanandreas. Beth sydd yn an hebgorol yn hyny? Nid allai fod gan Goronwy Ddu fawr gariad at Sais-on.

Ymlidiwyd ef ymaith o'i wlad en- edigol, gan Sais addoliaeth ac Esgob ion Seisnig. Cyhoeddwyd nodiad hefyd, gan diweddar Barch. Owen Jones (Meudwy Mon), Llandudno, a Gwalch mai. Credai yr oil, a llawerychwaneg, yr hanes, ac uis gwn am neb yn alluog i'wangliredu na'i wadu yn benderfyn- ol ond Idriswyn. Yr wyf yn credu fod hyn yn llawn mwy tebygol na fod Rhys Davies goes bren, yr hwn a gladdwyd yn Llan- geler, wedi ei gladdu yn Abertawe, yn yr un bedd a Christmas Evans, tra mai dyn arall, a phregethwr arall hollol wahanol, ac yn perthyn 1 enwad arall Bedyddwyr, ac nid yr Annibynwyr a gladdwyd yn yr un bedd a Christmas Evans, sef Parch.

Thomas Rhys Dav ies. Nid ydyw el berthynas agosaf, yr hwn sydd yn preswylio yn yr un wlad ag bu Goronwy wain farw, yn alluog i daflu un goleuni ar hyn, ac ni wyr ef Yifrlf XVlI-Uan Ilonllwyn, Gwnaf yn awr sylwadau bywgraffol ar ral o'r Cymry gymerasant ran flaen-Haw yn nadblygiad dlwydlon gwelthl'a-ol Knoxvllle a'r cylch a galwaf sylw yn mlaenaf at ddau Richards, Joseph a David. joseph niciunns, vsw oliver si'rinos, tenn Ganwyd Mr. Richards yn'IIirwaun, D. lie yr oedd ei rleni wedi symud 1 fyny swydd Gaerfyrddin.

Ferthynai ocbr ei dad i Richardiaid Abergwaun, swydd Benfro, ac du ei fam i Gravel laid swydd Gaerfyrddin dau lwyth en wog yn Israel Gwalia. Ychydig mewn cydmariaeth oeddynt fanteision add ysgol boreu el ddydd. Decbreuodd weithio pan yn lied ieuanc yn ngwaith haiam Gyfartha, ger Merthyr Tydfil Aeth oddiyno yn ol gyda ei rieni i swydd Gaerfyrddin, ond nid hir yr arosodd yno, oblegyd cawn ef yn Far- teg, Mynwy, cyn el fod yn 15oed. Wedl hyn treuliodd beth amser yn Rhymni, ac yn Trum Saron, swydd Gaerfyrddin Aeth o'r He olaf i Cwmafon, lie priod odd ft merch Mr. Daniel W.

Thomas, cyn-nelwydd (pattern maker) cwmni oedd newydd ddyfod yno Sirhowi Bu ef a'i briod yn trigianu am beth am ser yn Llansawel, ac oddiyno, yn 1840, daeth allan i'r wlad hon, pan yr ymsef ydlodd yn Danville, Fa. Nid nir fu wraig cyn dyfod ar el ol. Nid gwyn cafodd America am gryn amser wedi dyfod drosodd, oblegyd bu yn bur wael ei iechyd. Yr oedd Danville blynydd oedd hyny yn enwog am ei gryd a'i fwyth. Clywais ddynion 6 feddylfryd tra difrifol, heb wen ar wyneb, yn dweyd fod cwn, a'r cathod, ac hyd yn nod moch yn crynu Danville yn dyddiau hyny.

Ceisiodd Mr. Richards ddianc rhagddo, ac aeth i fynyddoedd Blossburgh, lie bu yn yfed dwfr iach ac awelon pur am beth amser ond yn ol i Danville daeth, a bu yn oruch wyliwr felin haiaru yno am bum mlynedd. Yn 1855, aeth 1 fyny i Blossburgh eto, tro hwn aeth ef, Mr. Thomas Straw- bridge, a Mr. Daniel Edwards, yihwn adnabyddir yn awr fel yr Anrh.

Daniel Edwards. Kingston, tyny er prydlesu melin haiam oedd yno mewn ser'yllf a adf eiliedig. Ni lwyddwyd yno collodd yr oil bron ond ei groen a chryn lwyth dlodi. Clywais ef a'r Anrh. Daniel Edwards yn adrodd yr helynt fwy nag unwaith ond nid oedd ddau yn gosod pwyslais ar yr un geiriau, nac yn arfer ystumiau areith yddol yn gywir yn yr un manau yn yr hanes.

Beth bynag, daeth Mr. R. yn ol i wlad cryd eto. Cymerodd hyn le yn 1856, a bu yn Danville hyd 1800, pan yr ymadawodd i Columbia, Fa. Fan yn gadael Danville, cafodd ei anrhegu chwpan aur drudfawr, ac arno yn gerf ieuig geiriau canlynol "Freseuted to Joseph Richards by the workmen of the Rough and Ready Mills, Danville August 2, I860." Cafodd hefyd fodrwy aui yn anrheg gan plant weithient gylch felin.

Bu yn Col umbia am ddwy flynedd, ac yna symud odd i Duncansville, yu yr un dalaeth Fanyn ymadael a Columbia, anrheg' wyd ef gan gweithwyr ag oriawr aur ardderchog, ac ami geiriau canlynol wedi eu ceilio "Fresented to Joseph Richards by the workmen of the Colum bia Rolling Mills, Feb. 12, 1862." Aeth 1 Duncansville i brydlesu melin haiam a gwaithfa hoelion (nail factory) Gosododd allan lawer arian yno, ond bu vnffod us i wneyd llawer mwy. Fan fradlofruddiwyd Llywydd Lincoln bu raid iddo gau felin a'r weithfa hoelion. Bu allan yn rhyfel cartrefol am beth amser fel math lu ddarbod ydd (commissary), ond dywedai wrthyf yn ddifrifol na saethoddyr un os felly, ni laddodd neb. Odaiyma aeth I Lochiel, lie yr oedd melin haiam yn cael ei chodi a bu yn arolygu adeil adiad bono, ond nid yn gweithio.

Oddi yno, yn 1800, daeth i Knoxville. Rhodd ais hanes ei gysylltiad a'r felin haiam yno yn ysgnf MV, Wedi bod yn Knoxville am rai blynyddoedd aeth 1 Chattanooga, lie yr arosodd fel arolyg ydd melin am dair blynedd. Aeth oddi yno yn ol i Knoxville, ac yna 1 Portland Maine, lie bu am saith mlynedd. Dychwelodd i Knoxville, a threuliodd rai misoedd, ac yna symudodd i Oliver Springs, lie terfyuodd ei ddyddiau Ion. 1, .1889.

Treiglodd lawer, eto mag-odd fwswgl. Nid pob math dreiglo sydd yn gwneyd hyn. Wrth droed yr hen Walden Ridge farddonol gorwedd yr hyn" oedd farwol o'r caredig, byw-log, yr anturlaothus, cenedlgarol, a'r cynes Joseph Richards. Yn Oliver Springs mae el weddw yn byw yn bresenol, ac mae ganddi, fel ydeallaf, ddigon rhyngddl a'r gweitbaf, a'r rhan wyaf o'r plant yn byw yn ei hymyl. Cynygiodd pwyllgor yr Eisteddfod gynaliwyd yn Knoxville Hyd.

10, wobr am bryddest goffadwriaethol or- Yr oedd Mr. R. yn ddyn agored, hawdd-gar, caredig, a llawn natur dda. Gweithlodd yn galed mewn llawer cyf-elriad. Fa le bynasr yr fil.

canlvnid ef gan luaws o'i srvdwladwvr. fan gosodal ef 1 lawr el babell, sef- ydlal ysgol Sul, planal eglwys, a gwnal ei oreu i'r gwasanaetb gael el garlo yn miaen yn ialth Gwalla. I5u yn ddiacon am flynyddoedd, gweithlal gyda yr ach- os yn el holl ranau. Telmlal ddyddor deb yn symudiadau srwleidvddol ei wlad fabwysledig. Rhaid terfynu.

Heddwch i'w lwch' a bendith bryniau uchod ar ei ddisgynyddion. I barhau. DYLANWAD DADBLYCIAD O'i Oyferbynu a ChrlHtlouugaeth ar ldy- fodol l)j u. Duddugol yu Eisteddfod Haclno, Nudollg-, 1891. Uan David T.

Lloyd, Utlca, Y. SYLWADAU TEBFYNOL. 1. Honlrgan lawer na ysgrifeuwydy Beibl gan ddynion ysbrydoledig, ac nad yw drycuteddyliau mawreddog gelr ynddo ond cynyrch awen farddonol Ond barddonol neu are stub bom things. Mae yn ddlau lawer Beibl gael'ei ysgrif en gau ddynion oedd ynt yn cydoesi ag awdwyr paganaidd eraill, ac yn amser Moses yr Aifft oedd prif eisteddle seryddiaeth.

Ond erbyn heddyw, mae darganfyddiadau chwyddwydr wedl chwilfriwio damcan iaethau seryddol yr Aifftiaid a'r Cald- eaid, a'u hanfon i'r pedwar gwynt, ond nid oes undarganfyddiadwedi ei wneyd eto ag sydd yn gwrthdaro yn erbyn Beibl dim un. A gofynwn, Faham, gan fod yr ymgeiswyr Beiblaldd yn cyd oesi ag ymgeiswyr paganaidd eraill, na buasent wedi syithio i'r un camgymer iadauV Yr iJm baganaidd am ddiwedd byd oedd, byddai i'r ddaiar gael ei boddi drwy i'r lleuad wrw allan mor oedd ag oedd yn gorchuddio ei gwyneb; ond mae doethion dyddiau hyn yn profi nad oes ddyferyn ddwtryn lleuad. ir oeddredr yn llawer amgenach gwyddonydd, oblegyd dy wed ef bydd i'r ddaiar gael ei llosgi gan dan. Felly hefyd dywed gwydd-onwyr dyddiau Atebed neb a fyno, modd myno; yr ydym ni yn credu mai datguddiad ysbrydoledig oblegyd pa fodd gwyddai dyn cydmar ol anllythrenog fel Fedr am hyn, oni bai iddo gael ei ddatguddio iddo Daliai yr ysgrifenwyr paganaidd fod ddaiar yn gorphwys argawrfil.abod ysgydwad el ben anferth yn rheolelddio tynged ddynoliaeth ond dywed Beibl, mae efe yn taenu gogledd ar gwag le; mae efe yn crogi ddaiar ar ddi ddim." Fwy ddatguddiodd hyn 1 Job? ffaith am dani yw, yr oedd dynion hyn yn ysgrifenu dan ddylanwad ys brydol ac mae genym bob lie i gredu eu bod yn gydnabyddus a dysgeidiaeth cenedloedd cylchynol. Ac nid yw hyn ond dwy neu dair engreifftiau all an ugeiniau allesid nodi, er dangos nad oes yn Beibl ddim ag sydd yn gwrthdaro yn erbyn darganfyddiadau yr oes; ond yn hytrach cerdded law yn Haw a'r prawlladau manylaf wneir ar no, ac yn berffaith gyson ag ef ei hun Yr ydym yn cyfeirio at hyn am rhes wm pe buasid yn cael allan fod Beibl yn camarwain mewn un peth, a gallasai hefyd gamarwain mewn peth arall ac os felly, na buasai uu goel i'w rhoddi ar yr hanes Beiblaidd yn nghylch creadig- aeth byd a tharddiad dyn.

2. Dywedir i'r Atheniaid gyfodi ,100 ddelwau i Demetrius Plialeras fel ar wydd o'u parch tuag ato am iddo ly odraethu wlad mewu doethineb am dros ddeg mlynedd. Ond cafodd fyw i weled yr oil yn cael eu tynu lawr a'u dryllio drwy genligen. "Ond," meddai wrth yr anrheithwyr, "nis gallwch ddinystrio rhinweddau am ba rai gosodwyd hwy i fyny." Gall Cristion-ogion yroes hon ddweyd yn gyffelyb wrth Dadblygwyr, "Tynwch i lawr sylfeini crefydd, os gallwch ond byth ni lwyddwch 1 ddinystrio rhinweddau blanodd yn cymeriad dynol." A gell-ir dweyd wrthynt yn mhellach, "Hammer away, ye hostile bunds, Your bammoi's break God's auvll glands." .1. Hyd yn hyn, uld oes dim mewn daiareg ag sydd yn gwrthdaro yn erbyn yr athrawiaeth Feiblaidd am hynaf-iaeth ddaiar.

Mae yr ymadrodd "yn dechreuad" yn cerdded law yn Haw a'r datguddiad daiaregol, ac yn dangos yn eglur fod yr Hen Lyf yn dal ei dir yn ngwyneb haeriadau dysgawdwyr an-ffyddol yr oes. Dysga daiareg fod yn rhaid fod miliynau flynyddau wedi treiglo ymaith er pan sylfaenwyd ddaiar ac gosodwyd hi i grogl yn gwagle. Gyda golwg ar ffurfiau wyth-len lo, dywed Mr. MacCulloch buasai dau gan mil flynyddau yn amser byr i gyfrif am ffurllad rhai haenau glo Newcastle, Lloegr. Dyna hefyd dyst-iolaeth Mr.

Maclaren. Yr un modd hefyd dywed Mr. Babbage, pan yn cyfeir io at ffurfladau yr haenau Trydyddol, "fod yu rhaid i ffurflad hyd yn nod yr haenau nesaf i'r wyneb fod wedi cym-eryd cyfnod dirfawr, efallai filiynau flynyddau." Wrthgyfeirio at ffurfladau wed Farch.Proffeswr Sedgwick, "fod darn ychydig droed-feddl ddyfuder yn gofyn amser malth iawn, fel nad oedd llawer Qloedd flynyddoedd ond peth bychan i ddygiad yn mlaen fath weithrediadau." Ac yn mhellach, fel dywed Dr. Dick, mae cofnodau Daiareg yn tystio fod cyflwr glob fath gyda golwg ar hln-sawdd ac amgylchiadau eraill, yn cyf noduu boreuol hyny, fel nas gallasai ei hiliogaetbau presenol fodoli ami, a bod natur a chyfansoddiadau bodau boreuol hyny yn gyfryw nas gallasent fodoli meddyg a'r boneddwr gwlwglod, Glen-dower Owen, ond lddoymfudol Virginia yn 1757, a therfyny ei yrfa ryw ddcu ddeng mlynedd ar ol hyny. Fa sut, pa iodd, a He mae yn gorweddV mae hyny yn fwy nag gall doethaf blant Gomer ei fynegu.

Yr oedd Gor-ouwy yn Llanandreas yn adeg rbyfel mawr, a bu brwydrau gwaedlyd ar hyd a lied swydd Brunswick, yn Virginia. Mae hyny yn ddigon hysbys, gan fod digon o'r cyfryw hanes ar gael a chadw. Bum yn ei ddarllen pan yn wlad yna. isum yn ddiweddar ar ymweliad a Pant Ilywel, Llandegfan. Cefais am-ryw haneslon tra difyrus am fangre.

Cafodd Cadben Jones, yr hwn oedd yn dra chyfeillgar a Syr Richard Bulkeley, miu yr un pieseuoi, ueoygwn, myaies ar Bant Ilywel. Tyddyn fnintioli mawr ydyw, tir bras a thoreithiog. Adeiladwyd palasdy yma gan Cadben, ac yn ei gynlluniad gofalodd am gael nenestr gyrelrio i bob maes ar tydd yn, tel gallai wylio o'r lloft holl ys-gogiadau rhai a lafurient iddo. Fercli-enogid wlad yn Mon, a phob man, taith oesau yn ol, gan ifin dirfeddiau-wyr Cymreig. llysbysir bu cyfran helaeth o'r tir yma yn meddiant un o'r enw Cynfyn, gan yr hwnyr oedd mab a merch, naill yn Ilywel a'r Hall yn Cadi.

Fan yn gwneyd el ewyliys, nid oedd ond byr eiriau: "'Rwi'n rhoi'r Fodol i Cadi, a'r Fant i Hvwel Dvma fu enw Fant hyny allan Pant Ilywel, ac mae Vodol heb fod yn mhell, lie bu Cadi vu naddu bvwol- iaeth hyd nesydyewyd el heinioes i'r terfyn. Pan ar ymweliad a Fhant Nvwel. gwelais hen wraig deg a phedwar ugain, un a adwaenal Cadben Jones yn dda, un a'i clybu yn adrodd yr hanes am Goronwy Ddu, a llu hanesion eraill. Coflai yn dda ei gladdu yn myn-wentyr Eglwys Gadeiriol, yn Mangor. Tra ar ymweliad a Fhant Ilywel, gel- wais eyua rarcn.

u. Lnanes Kvans. F.G.S., yrhwn ddaeth evda ml i Lan- degfan, ac adroddai iddo tra ar ei dalth trwy ranau o'rTalaethau Unedig, ryw 32 mlynedd yn ol, yn ddamweiniol gyrarrod gwr leaor un tra oedranus yn meddu llawer chwaeth henaf- laetuoi. mswylial yn nmas Philadelphia, ac yn mhlitb wmbredd hen lyfrau Cymreig a feddai, yr oedd Beibl bychan Cymraeg, yn cynwys marciau yma a thraw gyferbyn ag adnodau neillduol, yn llawysgrif Goronwy Owain. Cludai hwn yn ddiddadl yn ei logell, ac nis gallai lal natheimlo parch mawr tuag ato, gan mai ar draul ei gvfaill Rhisiart Morris Fon dygwyd ef allan o'r wasg.

Yr oedd enw Goronwy Owen, wedi ei ysgrifenu ganddo ef hun mewn daule ary dalenau ruewnol, gyda'r dyddiadau. Fan oedd cyf aill Evans yn Llundain flynyddoedd yn ol, yn mwynhau caredigrwydd diweddar Barch. Robert Jones, Rotberhitho, awdwr "Poetical Works of the late Rev. Goronwy Owen, M.A.," crybwyll-odd am Beibl, a dymuno3d Mr. Jones arno anfon i Philadelphia i wneyd ym-holiad am dano.

llu yntau yn gohebu ag amryw yn ddinas ho.io, ond af-Iwyddodd i gael bancs neb dras yr hen wr. Nid oedd un o'i berthynasau yn dean cymraeg, a diau llytrau syrthio i ddwylaw rhai nad oeddent yn eu gwertluawrogi, ac teallai iddynt gael eu bwrw allan fel pentwr diwerth, neu feallai fyned yn aberth i'r elfeii danllyd. in meddiant yr hen wrhelyd yroedd Mynegair Ysgrythyrol.y cyntat a gyfan-soddwyd ac a gyhoeddwyd erioed, hyd gwyddis, yn Gymraeg, gan un Abel Morgan, gweinidog llafurus a anwyd yn Llaneuwog, sir Aberteifi, mewn lie o'r enw Allt Goch. Ymddengys iddo ddechreu pregethu panynl9oed. Or- deiniwyd ef yu Mlaenau Gwent, yn sir Fynwy, tua'r flwyddyn 1700, er iddo gael gaiwad yu mi.

miudoclu America yn 1711, yr hyn a achlysurwyd gan flinderau yn yr eglwys. Cytarlu- wyd ymadael ar Awst flwyddyn bono, a bu taeru mawr a ffraeo uchel fel clywid dadwrdd belt, llhoddodd iddynt amryw gyng-orion buddiol er cysur dyfodol; ond nif uasai waeth iddo uu haden d.iflu ei het yn erbyn gwynt, neu roi pwniad a'i ffon i uyth caewn. Yn cyfarfod ymadawol yr oedd galaru a meilditbio mawr. Ilwyliodd Gaerodor, MeJi 28, ond nl chyraeddwyd America hyd gwanwyn dylynol wedi mordaith dym estlog, pryd bu amryw farw, ac yu eu plith ei wraig ei hun a'i fab. Yr cedd iddo frawd o'r enw Enoch Morgan, a brawd unfam o'r enw Benjamin Griffiths, rhai eu tri a ymf udasaut, ac a fuont weinidogion llafurus yn mhlith Cymry ymfudol i'r wlad yna.

Wedi iddo fod rai blynyddoedd yu Philadelphia, symudodd i Ben Pec, lie bu yn gweinidogaethu hyd ei fanvolaetti, yr hyn a gymerodd leyn 1722, a chladd-wyd ef yn Philadelphia. Ar ol dydd el farwolaeth ymgymerodd ei ddau fab, Enoc a Benjamin, yn nghyd a dau weinidog arall a aethant o'r un gymyd-ogaeth arosodd, a chyhoeddi Hyfr o'i waith a elwir, "Cyd-gordiad Egwyddor-awl o'r Scrythyrau, neu Gvfarwyddiad gael pob lie o'r Scrythyr Lan." Ar-gruff wyd ef yn Philadelphia gan Samuel Keimer a Dafydd Harry, 1730, yn mlien wyth mlynedd ar ol claddu yr awdwr. Dyma mynegair a fu yn gynorthwy i'r diweddar Barch. Peter Williams i ddwyn allan ei fynegair ei hun, acyn ychwanegol at gaf-odd Parch. D.

Evans, F.G.S., a'i ddiweddar ewythr Utica, Parch. Tbos. Jenkins, gynorthwy mawr oddiwrth hwn tuag at gyfansoddi mynegair a gyhoeddwyd ganddynt yn Utica. YU EISTEDDFOD YX NOIIYMKU. Cynyddu yn barhaus yn eu poblog-rwydd mae ein gwyliau cenedlaethol, ond yr wyf yn lied gredu fod ynddynt lawer mwy wynt nag fater sylwedd-ol.

Er pob Hid, gwg, adialedd, mae Cymdeithas yr Eisteddfod yu gwneyd gwaith ardderchog a rhagorol, ac oni bai am gymdeithas hon, buasai yr hen sefydliad wedi tynu ei draed i'w wely er ys llawer dydd. Gobelthio ceir llawer Iwyddiant. EISTEDDFOD CYDFYD. Eisteddfod fawr Ffair Byd sydd yn acliosi cryn lawer qiarad mwy siarad nag a gredech chwi. Mao llawer ganoedd yn son am dalu ymweliad a Gwlad Machlud Haul yr adeg hono, a diau bydd Chicago yna erbyn hyny yn dechreu cob! tipyn ar el lechwedd.

Gresyn fod un-dyn mor ffol a gwneyd ymgais i dynn i lawr ymdrechion llenyddol brodyr llengarol yr ochr yna i'r Werydd. Nid oes dadl na fydd i'r Eisteddfod fawr droi allan yn llwyddiant arianol leiaf. Ni raid i chwl, rhai sydd mewn cys-ylltiad agos a'r mudiad, ddim cael eich dal a rhyw wewyr mawr ISLWYN. Can Elfed. Yn ei gywydd 1 Falchder, ceir ef yn noethl art dros Gynganedd, yr hyn a brawf nad oedd pryd hwnw wedl digio with "Torlald mttn-brydyddol" ys geilw ef hwy yn ei Raglith l'w "Ganiadau Mae llu yn falch am eiv UOn, A mwy yn falch am awen: Prydyddion, pa raid iddynt, Wyr gau, fod mor awr ag y'nt? Eu sor at "gaeth fesurau" A gwyd ucheldyb gau: Mesurau'r hen amseroedd Ro'nt dan am trwy gollf am goedd Betchus mai dynion bychain ryw ac awen yw'r rhai'n.

ran hyny, cawn ef yn ddiweddarach yn Awdl "Cenedl Cymry" yn myned i dipyn hwyl ar yr un pwnc Nyddedig Gynganedd ydyw ei nawd A'i nodwedd diledryw, ddiddadl broflad hyd heddyw Mai wir ddawn Omeraidd yw. Dolef Anian, awr cfid elfenol, Lief rhaiadr, mynyddllif rhuol, Darlunia drwy olynol drelgliadau O'i tharanau cyflythyrenol. Awelon, nid hualau yw rhai'n Is ei aur adain, i'w eres fodau Fry bed ei fyfyriadau, ag enwog Odidog ebediadau. mae dangos bardd yn angbyson ag ef ei bun mor bawdd a dangos glo yn Nghwm Rhondda; yn wir, nid wyf yn Bier nad ei anghysonderau yw ei fclod. Ond mae yn brofedigaeth ry felus i beidiocofio Rhaglith.yn cael hwyl mewn cyfeiriad arall Nid yw gwynt yn rhwymo ei hun wrth reoi, Ni saif 'storm i svlwi ar beth lleol; Nid yw byd a'i foroeild gorhelaetbion in cam iroi lewn mesurau cumnum.

Ai tybed fod gwynt yn arfer ped war mesur ar bugain unwaith, ond wedi troi'n wrtbgiliwr rywbryd wedi 1801? Ai nifvddai'n well i'r Orsedd edrych i mewn i'r pwnc? Cyn gadael ddwy gyfrol hyn o'r Cylchgrawn, dyfynwn o'i draithawd ar "Uchelfryd" un paragraff sydd yn debyg lawn i ddarn hunan-gollant: Edrych wch ar bardd tlawd yna yn el astudfa druan wr! Nid rhyfedd ei fod vn edrych mor wael; mae wedi dewis testyn i ganu arwrgerdd arno Mae ei ealon yn ei destyn, mae ei destyn vn ei ealon. Am hwn siarada: mae ei fvfyrdod arno ddydd a nos. Uodd lawn ydyw i ddyfetha ei lygaid wi th ddarllen pob Uyfr, traithawd, a sylw, cyraeddadwy ar ei bwr.c. Mae ei holt ymddyddanion, ei holl fyfyrdodau, a'i holl ddrychfeddyliau, fel cynifer rodau seraphaidd, yn troi amgylch un canolbwynt ei destyn. Dytna redle holl lifeiriant ei awen.

Ymddyrchafa yn fynych ar edyn ei athrylith gri'ol i'w oirhain yn ei gysylltiadau coeliadwy a bydoedd a bodau ysbrydol ac anfarwol. Ni vstvria un llvfr vn rhy ddrud i'w brynu, nac uu cysur yn rhy werthfawr i'w aberthu, os bydd pryniad naill neu aberthiad Hall yn wasanaellicar i'w hoff orchwyl. Pan ga ryw ohvg newydd ar ei destyn, ymlona fel un wedi cael talp euraidd gloddfa California gyfoethog. Fe abertlia ei gyaur, ei amgylchiadau, ie, ei iechyd, yn yr ornest awenol. Atolwg, pa egwyddor eawraidd sydd yn cynyrlu ei onaid, ac yn gorchymyn allan ei lioll fyddinoedd meddyliol tel nyny ucneurya.

Yn flwyddyn 1854, cyhoeddodd lyfryn bychan, IS tudalen "Barddon iaeth, gan Islwyn" pris dwy geiniog! Ychydig a wyddant fod fath ddwy' geiniogwerth ar gael; ac etodylaaai fod wedi creu cynwrf, fel goleu seren newydd, yn ein llenyddiaeth. Oblegyd mae Islwyn yn fyw ynddo-Mwyn iew anc, mae yn wir ond uuig Islwyn Cymru, heb un oa. Ac yn awr, beth sydd yn cyfrif am ddawn newydd hon? Yn ei bryddest fuddugol yn 1851, ar Offrymiad Isaac; yn eifarwnad fuddugol i David llhys Stephen (a gy hoeddwyd gyda chyfansoddiadau eraill yr yn Kisteddfod yn Acron Afan yn ei alargan i Morgan Ilowells ni ellir dweyd ond ei fod yn barddoni yn barchus. Ac yn mhen blwyddyn ar ol byny, mae'n barddoni fel na wnaeth neb arall yn Nghymru. Nls gallaf (1 ei esbonio ond trwy dybied fod ddawn gyfriniol, oedd yn "nyfnderoedd dy eithr el ysbryd," yn aros yn fud ac yn uegur nes torodd dymbestl arno.

"A dydd hwnw rhwygwyd holl ffynonau dyfnder mawr." "Myddfai" dysglaer, anffodus bwnw: coflantydd John Evans, Llwyn ffortun, yw testyn gerdd gyntal: ac fe allai ei fod wedi canu'n addfetach ar ol hyny, ond nid yn dynerach nac yn ddysgleiriach. Athrylith teg a llwyddiant, pa bryd Eich unir eto, ac yr ewch yn nehydV Dvneedfen ddalll rhoer iti lveaid mwy I wel'd rhinweddau a'u gwobrwyo kwti Llawn yw'r palasau waelion mawr eu twrw, Mae engyl mewn bythynod yma marw. Sat I dyma fedd bedd angel ddynol ryw, Un na wobrwywyd eenyt fel cyfryw Nestt yn wylaidd: sarnwyd digon arno Do, yn ei fywyd, pan medrai delmlo i.l..i.i. Ofnadwy fedr! pwy na fyddal hebddoV Mae'r bedd yn oer, oer: ua nau yw ealon Fu'n telmlo oernl mwy byd, yn teimlo weituion. Fe'i llwythwyd a theimladau nes el phlygu Dan wywo tua'r bedd, a'i bythol dori.